Η επανάσταση στην γενετική έχει ήδη αρχίσει να δημιουργεί μια νέα κοινωνική συνείδηση. Αν και είναι νωρίς να μιλήσουμε για την εμφάνιση μιας νέου τύπου οικογένειας, σίγουρα η δυνατότητα της γυναίκας να φέρνει στον κόσμο παιδιά χωρίς ένα συγκεκριμένο σύντροφο, όποτε και σε όποια ηλικία αυτή επιθυμεί, αποτελεί μεγάλη τομή!
Ποιος θα μπορούσε να πιστέψει στην κατάψυξη του σπέρματος ή του ωαρίου; Κάτι που απελευθερώνει σε σημαντικό βαθμό τη γυναίκα, δίνοντάς της τη δυνατότητα να αποφασίσει η ίδια το χρόνο τεκνοποίησης, ανεξάρτητα από το προχωρημένο της ηλικίας της. Καθώς προβλέπεται, προβλήματα θα δημιουργηθούν και με την εξασθένηση του σπέρματος, που σύμφωνα με τους γνωρίζοντες λέγεται ότι από το 1940 έως σήμερα έχει απολέσει το 50% της δύναμής του. Η βιολόγος Ελένη Κοντογιάννη, υπεύθυνη στο Ινστιτούτο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής λύνει μερικές απορίες μας.
“Σήμερα”, μας λέει η κυρία Κοντογιάννη, “η γενετική και οι νέες τεχνολογίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δίνουν πολλές δυνατότητες στις γυναίκες, προσφέροντας τους τη δυνατότητα διάγνωσης γενετικών ανωμαλιών που σχετίζονται με την ηλικία, αλλά και αυξημένες πιθανότητες να αποκτήσουν ένα παιδί σε μεγάλη ηλικία. Έπειτα, υπάρχουν πολύ σοβαρές προοπτικές σε ερευνητικό επίπεδο, με πολλές ελπίδες για το μέλλον. Όπως η ”δημιουργία” μιας διαγονιδιακής ποντικίνας, στην οποία έχουν εισαχθεί και άλλα γονίδια εκτός από τα δικά της ώστε να παράγει ωάρια μέχρι το τέλος της ζωής της! Δηλαδή, να μην εμφανίζει ποτέ εμμηνόπαυση! Μια τέτοια δυνατότητα βρίσκεται πολύ μακριά από την άμεση εφαρμογή της στον άνθρωπο, αλλά με τη χαρτογράφηση του γονιδιώματός μας, το οποίο θα τελειώσει σύντομα, θα γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για τους μοριακούς οργανισμούς που ελέγχουν τη γονιμότητα και θα είμαστε έτοιμοι να προτείνουμε πολύ περισσότερα πράγματα”.
Στο ερώτημα αν υπάρχει κάποια άλλη μέθοδος για την παράταση ικανότητας τεκνοποίησης της γυναίκας, που μπορεί να εμφανιστεί πιο σύντομα, η κυρία Κοντογιάννη απαντά χωρίς περιστροφές. “Ναι, πρόκειται για την προεμφυτευτική διάγνωση. Ξέρετε πως όσο προχωρεί η ηλικία της γυναίκας, τόσο μεγαλώνει και η πιθανότητα γέννησης ενός παιδιού με κάποια χρωμοσωματική ανωμαλία, όπως το σύνδρομο Down. Οι χρωμοσωματικές ανωμαλίες είναι πιο πιθανές βέβαια σε γυναίκες άνω των 35 ετών και η πιθανότητα εμφύτευσης και εγκυμοσύνης είναι μικρότερη. Σήμερα όμως, κατά τη διάρκεια εξωσωματικής γονιμοποίησης, είναι δυνατόν να γίνει γενετικός έλεγχος στα έμβρυα πριν από τη μεταφορά τους στη μήτρα. Έτσι, ελέγχοντας τη γενετική τους σύσταση μπορούμε να μεταφέρουμε στη μητέρα μόνο τα έμβρυα που έχουν φυσιολογικά χρωμοσώματα. Αποτέλεσμα, γυναίκες που στο παρελθόν είχαν πρόβλημα τεκνοποίησης, τα τελευταία 20 χρόνια, με το συνδυασμό των μεθόδων της εξωσωματικής γονιμοποίησης και γενετικής, είναι δυνατόν να αποκτήσουν ένα υγιές παιδί. Αλλά ακόμη και γυναίκες που θέλουν να αναβάλουν την τεκνοποίηση, ίσως επειδή απαιτείται κάποια χημειοθεραπεία ή άλλου τύπου ιατρική παρέμβαση, μπορούν να καταψύξουν τα έμβρυά τους ή τα ωάριά τους και να μείνουν έγκυες αργότερα, όταν η θεραπεία θα έχει λήξει.
Κατάψυξη σπέρματος! Αυτό σημαίνει ότι θα μπορεί μια νέα γυναίκα να καταψύξει το ωάριό της;
“Φυσικά”.
Να σχεδιάσει, δηλαδή, τη ζωή της ή την καριέρα της και μετά τα 35 της χρόνια να μείνει έγκυος χωρίς πρόβλημα;
“Σίγουρα. Είναι μια άποψη που έχει αναπτύξει ο Robert Edwards,πρωτεργάτης τη; εξωσωματικής γονιμοποίησης. Πιστεύει ότι στο μέλλον θα είναι πολλές οι γυναίκες που θα οδηγούνται σε αυτή τη λύση, αφού με την κατάψυξη μειώνονται απίστευτα οι ανωμαλίες στις μεγαλύτερες ηλικίες”
Πόσο πραγματοποιήσιμο είναι αυτό σήμερα;
“Η πρώτη επιτυχής κατάψυξη και μεταμόσχευση ωοθηκικού ιστού είδε το φως της δημοσιότητας πριν από περίπου 2 μήνες.
Ο ωοθηκικός ιστός είχε ληφθεί από μια τριαντάχρονη γυναίκα, είχε καταψυχθεί και επαναφυτεύθηκε στο σώμα της όταν πια οι ωοθήκες της δεν λειτουργούσαν. Με το συνδυασμό της μεταμόσχευσης και μια κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή τα αποτελέσματα θα είναι απολύτως θετικά”.
Πόσο η γενετική και οι κατακτήσεις επηρεάζουν το προφίλ της σύγχρονης μητέρας;
“Η γενετική σήμερα αλλάζει το πρόσωπο της βιολογίας και της ιατρικής. Κατ’ αρχάς, το πρόγραμμα Hugo μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε στη μοριακή τους βάση τα 10.000 γονίδια που έχουμε. Έτσι μπορούμε να προβλέψουμε πιθανές ασθένειες, ώστε η πρόληψη να λειτουργεί πια απολύτως αποτελεσματικά σε άτομα που έχουν μια οποιαδήποτε προδιάθεση. Πρόκειται για μια γνώση που ίσως αργήσει κάπως να εφαρμοστεί μαζικά, σίγουρα όμως αλλάζει τις συμπεριφορές των ανθρώπων, πολύ περισσότερο της μελλοντικής μητέρας, που ως χθες ήταν αναγκασμένη να υφίσταται όλες τις συνέπειες της άγνοιας, για μια ολόκληρη ζωή”.
Εσείς κατηγορείτε τα γονίδια για την εμφάνιση του συνδρόμου της Μήδειας;
“Σήμερα διανύουμε μια εποχή γενετικού ντετερμινισμού. Πιστεύουμε ότι τα γονίδια ευθύνονται όχι μόνο για τη δημιουργία ασθενειών, αλλά και για χαρακτηριστικά όπως είναι η ευφυΐα ή η τάση προς την εγκληματικότητα. Ακόμη και οι σεξουαλικές προτιμήσεις αποδίδονται στα γονίδια. Ποια είναι η αλήθεια; Υπάρχουν χαρακτηριστικά τα οποία επηρεάζονται από ένα και μόνο γονίδιο. Κλασικά παραδείγματα ασθενειών είναι η δρεπανοκυτταρική και μεσογειακή αναιμία. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η εμφάνιση ασθενειών είναι αποτέλεσμα συνέργειας γονιδίων μεταξύ τους, όπως για παράδειγμα η παχυσαρκία ή ο καρκίνος. Τα γονίδια λοιπόν παίζουν κάποιο ρόλο, αλλά ειδικά σε αυτούς τους τομείς. Πολλοί συνάδελφοί μου διαφωνούν και δίνουν στα γονίδια ένα πολύ μεγαλύτερο ρόλο, ακόμη και σε θέματα συμπεριφοράς, αποδίδοντας τους υπερβολικές ικανότητες. Σίγουρα υπάρχει γονιδιακή βάση για πολλές καταστάσεις αλλά ο ρόλος του περιβάλλοντος είναι πολύ σημαντικότερος. Ό λόγος που πιστεύω πως τονίζεται ιδιαίτερα ο ρόλος της γενετικής σε περιπτώσεις όπως, για παράδειγμα, η ροπή προς την εγκληματικότητα, έχει να κάνει με το τι είναι πολύ πιο εύκολο να ρίξουμε την ευθύνη στη γενετική μας σύσταση, από το να αναγνωρίσουμε σοβαρά σφάλματα στο περιβάλλον. Έτσι δεν μπαίνουμε και στον κόπο να βελτιώσουμε κακώς κείμενες καταστάσεις. Να αλλάξουμε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες που θα αποτρέψουν το έγκλημα. Πολλές φορές η λανθασμένη ιδέα που δημιουργείται για την παντοδυναμία της γενετικής οφείλετε στο ότι η τεχνολογία καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας και ακόμη στο ότι η χρηματιστηριακή αξία πολλών εταιρειών βιοτεχνολογίας εξαρτάται από την άποψη που θα έχει ο κόσμος για τις πιθανές ανακαλύψεις”.
Που νομίζετε ότι οδηγείται η σύγχρονη οικογένεια, όταν οι γυναίκες μπορούν να τα κάνουν όλα μόνες;
“Αρκετές γυναίκες σήμερα θέλουν να αποκτήσουν ένα παιδί χωρίς συγκεκριμένο σύντροφο, με τη βοήθεια μιας τράπεζας σπέρματος. Κατά τη γνώμη μου είναι αρκετά υπεύθυνος τρόπος αφού δεν υποχρεώνουν κάποιον άνδρα, όπως γινόταν παλιότερα, να γίνει πατέρας. Αλλά δεν νομίζω ότι είμαι αρμόδια να απαντήσω στο που οδηγείται η οικογένεια. Σίγουρα, όμως σύμφωνα με αυτά που βλέπω να συμβαίνουν γύρω μου, η δομή της οικογένειας αλλάζει. Βλέπουμε όλο και πιο συχνά ανθρώπους μόνους να μεγαλώνουν παιδιά ή την ευρύτερη οικογένεια να παίζει πολύ σημαντικούς ρόλους στο μεγάλωμα των παιδιών, οπότε σίγουρα η κλασική δομή της οικογένειας αλλάζει”.