Η αύξηση της υπογονιμότητας είναι μια πραγματικότητα παγκοσμίως. Η αδυναμία ενός ζευγαριού να αποκτήσει παιδιά δημιουργεί μεγάλη ψυχολογική επιβάρυνση και έχει γενικότερες κοινωνικές προεκτάσεις. Όπως επισημαίνει στην «Η» η Δρ. Ελένη Κοντογιάννη, η υπογονιμότητα, εκτός από ιατρικό πρόβλημα, είναι συνδεδεμένη και με τη δημογραφική κρίση και τη γήρανση του πληθυσμού.
Εφημερίδα “Ημερησία”
Παρασκευή 16 Μαρτίου
Δρ Ελένη Κοντογιάννη Εμβρυολόγος-Γενετίστρια,
Επιστημονική Διευθύντρια “IVF & Genetics”
Κυρία Κοντογιάννη, σήμερα, ολοένα και περισσότεροι αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας. Ποια τα συνήθη αίτια που μετατρέπουν το «θαύμα» της δημιουργίας μιας νέας ζωής, σε «ταλαιπωρία» για αρκετά ζευγάρια;
Στην Ελλάδα, το 15-17% των ζευγαριών αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητος, δηλαδή περίπου 300.000 ζευγάρια. Από το 1978, που γεννήθηκε το πρώτο παιδί με εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF), οι μέθοδοι έχουν εξελιχθεί για τη θεραπεία πολλών προβλημάτων γονιμότητας (τα συχνότερα είναι ο σαλπιγγικός παράγων και η ενδομητρίωση στις γυναίκες και ο χαμηλός αριθμός και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων στους άντρες). Παράλληλα, έχουν εξελιχθεί οι μέθοδοι για διάγνωση γενετικών ασθενειών στο έμβρυο πριν από την εμφύτευσή του στη μήτρα, ώστε να προληφθεί η γέννηση παιδιών με γενετικές ανωμαλίες.
Σύμφωνα με επιστημονικές μετρήσεις, το ζήτημα αφορά περισσότερο τον αντρικό ή τον γυναικείο πληθυσμό;
Στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι τουλάχιστον δύο παράμετροι του σπέρματος, ο αριθμός και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων έχουν μειωθεί κατά 50% από το 1940. Μάλιστα, στη Γαλλία, οι ερευνητές ανακοίνωσαν ότι ο ρυθμός πτώσεως των σπερματοζωαρίων αγγίζει το 2% περίπου. Μείωση του αριθμού και της κινητικότητας των σπερματοζωαρίων ανακοινώθηκαν και για το 40% του ελληνικού ανδρικού πληθυσμού. Πριν από 7 χρόνια επιτεύχθηκε η μικρογονιμοποίηση (ή μικροχειρουργική ωαρίου) (ICSI), κατάλληλη για σοβαρές περιπτώσεις ανδρικής στειρότητας – περιελάμβανε την εισαγωγή ενός σπερματοζωαρίου απευθείας στο κυτταρόπλασμα του ωαρίου. Σήμερα, αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται με μεγάλη επιτυχία και έχουν σημειωθεί εγκυμοσύνες ακόμη και σε περιπτώσεις που υπάρχουν έστω και λίγα μόνο σπερματοζωάρια.
Οι αιτίες για την αύξηση της υπογονιμότητας δεν είναι μόνο ιατρικές, αλλά και κοινωνικές και οικονομικές. Στις δυτικές κοινωνίες η μέση ηλικία γάμου έχει αυξηθεί, ενώ παρατηρείται και μετάθεση του χρόνου για την απόφαση της απόκτησης του πρώτου παιδιού. Επακόλουθα, η αναπαραγωγική δυνατότητα των ζευγαριών μειώνεται, γεγονός που με τη σειρά του ανατροφοδοτεί μέσα σε ένα φαύλο κύκλο την υπογεννητικότητα. Το γεγονός αυτό, συνδυαζόμενο με τον μικρότερο αριθμό παιδιών ανά ζευγάρι συγκριτικά με την προηγούμενη δεκαετία, εντείνει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα της υπογεννητικότητας.
Οι μέθοδοι που προσφέρονται από την επιστήμη, για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, είναι αποτελεσματικές;
Η επιτυχία της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι υψηλή (25%-30% ανά προσπάθεια), και εξαρτάται από τα αίτια της υπογονιμότητας, την ηλικία του ζευγαριού, το είδος της θεραπείας κ.α. Αν υπολογίσουμε ότι η μέση πιθανότητα σύλληψης ενός νεαρού και γόνιμου ζευγαριού είναι λιγότερο από 20% για κάθε προσπάθεια στις γόνιμες ημέρες, τότε φαίνεται ότι η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια αποτελεσματική επιλογή. Παρ’ όλα αυτά, ο συνδυασμός του υψηλού κόστους του κάθε κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης καθώς και των φαρμάκων κάνουν την προσπάθεια δύσκολη και απρόσιτη για πολλά ζευγάρια.
Η έρευνα για την κατάψυξη των βλαστικών κυττάρων μπορεί να δώσει λύσεις μελλοντικά σε περισσότερα ιατρικά θέματα;
Τα βλαστικά κύτταρα, λόγω της μοναδικής ιδιότητάς τους να εξελίσσονται σε διάφορα είδη κυττάρων (όπως για παράδειγμα σε κύτταρα του καρδιακού μυός, αιμοποιητικά, νευρικά, κύτταρα του δέρματος κ.ά.) γίνονται εξαιρετικά χρήσιμα σε περιπτώσεις μεταμόσχευσης. Τα βλαστικά κύτταρα βρίσκονται στον μυελό των οστών, στον πλακούντα και στο αίμα του ομφάλιου λώρου των νεογνών. Τώρα η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα να συλλεχθεί, να καταψυχθεί και να φυλαχτεί το αίμα του ομφάλιου λώρου, που είναι πλούσιο σε βλαστικά κύτταρα προσφέροντας έτσι πολύτιμα πιθανά θεραπευτικά οφέλη στο μέλλον τόσο στο ίδιο το παιδί όσο και στην οικογένειά του. Μέχρι πρόσφατα σε περιπτώσεις αιματολογικού καρκίνου, οι γιατροί δεν είχαν άλλη επιλογή από την αναζήτηση συμβατού δότη για τη μεταμόσχευση μυελού των οστών. Για το 30%-50% των ασθενών δεν βρισκόταν ο κατάλληλος δότης ή ακόμη κι αν βρισκόταν το ενδεχόμενο απόρριψης του μοσχεύματος ήταν μεγάλο, ενώ συχνά είχε χαθεί πολύτιμος χρόνος. Σήμερα η λήψη βλαστικών κυττάρων από τον ομφάλιο λώρο μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά, καθώς η συμβατότητα των κυττάρων είναι 100% για το ίδιο το παιδί και στατιστικά υψηλή για άμεσα συγγενικά πρόσωπα. Επίσης, επειδή τα κύτταρα διατίθενται άμεσα μόλις ζητηθούν, δεν υπάρχει χάσιμο ωφέλιμου χρόνου. Τελευταίο και πολύ σημαντικό είναι ότι επειδή τα κύτταρα αυτά προέρχονται από το νεογέννητο δεν έχουν εκτεθεί σε τοξικές ουσίες (π.χ. τσιγάρο, ακτινοβολία, αλκοόλ κ.ά.). Αυτή τη στιγμή ήδη στη Γερμανία και στην Αμερική (και πρόσφατα στην Ελλάδα) εφαρμόζεται η χρήση βλαστικών κυττάρων σε καρδιακές και αγγειακές παθήσεις, καθώς είναι δυνατόν να «αναγεννήσουν» τους ιστούς της καρδιάς. Επίσης, βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο η χρήση τους για τη θεραπεία του νεανικού διαβήτη, καθώς και η μετατροπή τους σε σπερματοζωάρια ή ωάρια ώστε να αντιμετωπιστεί η υπογονιμότητα. Μελλοντικός στόχος είναι η δυνατότητα δημιουργίας με αυτά οποιουδήποτε ιστού ή οργάνου στο εργαστήριο.
Ποια νομοθετικά ζητήματα εκτιμάτε πως χρήζουν άμεσης επίλυσης, για να υπάρξει σύμπνοια της χώρας μας με τις διεθνείς εξελίξεις, που υστερούμε;
Δυστυχώς, οι παρούσες ασφαλιστικές ρυθμίσεις για την υπογονιμότητα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ανεπαρκείς και το κυριότερο ασφαλιστικό ταμείο, το ΙΚΑ, προσφέρει υποτυπώδη αποζημίωση.
Πάντως, πολλοί ασφαλιστικοί φορείς, όπως το ΤΕΒΕ και το ΙΚΑ, πέραν της καταβολής εφάπαξ επιδόματος έχουν εγκρίνει την κάλυψη του 75% του κόστους των φαρμάκων που απαιτούνται. Σε χώρες όπου υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη του συνολικού κόστους κάθε προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης, περίπου το 2% των παιδιών, γεννιούνται ύστερα από εφαρμογή τεχνικών υποβοήθησης της αναπαραγωγής. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ελλάδα αποτελεί μοναδική εξαίρεση, ως προς την κρατική οικονομική υποστήριξη των υπογόνιμων ζευγαριών. Στις υπόλοιπες χώρες οι αντίστοιχοι ασφαλιστικοί φορείς καλύπτουν το 70%-100% του συνολικού κόστους (ιατρικές πράξεις, φάρμακα) κάθε προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Ακόμη και σε χώρες όπως η Τουρκία, όπου δεν υπάρχει υπογεννητικότητα, παρέχεται ασφαλιστική κάλυψη της εξωσωματικής γονιμοποίησης μέχρι και 80% έως 100% του κόστους. Στην Ελλάδα, ίσως υπάρχει έλλειψη ευαισθητοποίησης στο μεγάλο αυτό πρόβλημα. Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η πολιτεία προσφέρει οικονομική υποστήριξη σε ζευγάρια για την απόκτηση του τρίτου ή τέταρτου παιδιού, ενώ κάτι ανάλογο δεν γίνεται σε υπογόνιμα ζευγάρια για να αποκτήσουν το πρώτο παιδί τους και έτσι να ικανοποιήσουν ένα από τα βασικά δικαιώματα, που είναι η τεκνοποίηση. Σήμερα είναι πολύ σημαντική η στήριξη των υπογόνιμων ζευγαριών, ώστε να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στις σύγχρονες μεθόδους της ιατρικώς υποβοηθούμενης τεκνοποίησης. Στήριξη με κάθε τρόπο, κοινωνικά, οικονομικά και με ασφαλιστικές καλύψεις. Είναι ανάγκη να δούμε όλοι, και ειδικά η πολιτεία, με ενδιαφέρον το πρόβλημα που αφορά 1 στα 6 ζευγάρια στην Ελλάδα και να διατεθούν οι απαραίτητοι πόροι για την επίλυσή του, οι οποίοι ουσιαστικά θα είναι επένδυση για την κοινωνική μας συνέχεια.
